by Raffy Cabristante
Gawas sa nagpadayong mga kalihokan alang sa kasaulogan sa ika-112 nga kasumaran niining atong tunghaan, kita nagsaulog usab sa Bulan sa Lokal nga Pinulongan karong Agosto. Ug alang kanako, walay mas maayong pamaagi sa pagsaulog niini gawas sa paggamit sa pinulongan nga matawag gyud nato nga atua: ang Binisaya. Ngano man? Tagalog ra ba ang pinulongang gigamit diri sa Pilipinas?
Sa dili pa ko mopadayon ngadto sa unod niining akong gisulat, ako lang ni’ng klarohon – wala ko’y kapungot o kasuko sa pinulongang Tagalog ni sa mga Tagalog. Ngano man sab kong masuko sa atong nasudnong pinulongan ug sa mga tawong naggamit niini? Ako natawo sa Manila ug nidako sa dakbayan sa Calamba, Laguna. Akong inahan usa ka Tagala ug lumad nga taga-Pasay. Mag-Tinagalog mi sa balay. Apan tungod sa akong kadugayon nga nagpuyo dinhi sa dakbayan sa Dumaguete, nakat-onan na nako ang paghigugma sa atong pinulongang Binisaya.
Apan makaguol lang hunahunaon nga duna’y mga Dumagueteño ingon man mga Negrense, labi na katong mga tinun-an niining atong tunghaan, nga maba (ug wala’y suwerte, mas maba pa sa ulod) ang paglantaw sa Binisayang pinulongan. Sa matag higayon nga ako mopalit ug mga Binisayang tabloid alang sa among Visayan Journalism nga klase, sama sa Banat News ug SunStar Super Balita, di gyud malikayan sa ubang mga tinun-an nga mokatawa. Apan mangutana ko: Sala ba ang mobasa ug tabloid? Cheap ba ang paglantaw ninyo sa mga tawong mobasa niini? Kung buot hunahunaon, ang mga tabloid wala ma’y kalahian sa inyong pirming basahon nga Candy Magazine o Philippine Daily Inquirer kung paghatag ug lab-as nga balita ug kasayuran ang hisgotan. Mga pamantalaan ra man gihapon ni sila, di ba?
Mao kini ang resulta sa usa ka henerasyon nga gibansay aron mahimong maayo sa pinulongang Ininglis. Oo, tinuod nga nahanas na gyud ang atong English communication skills. Maayong pagkahanas nga mura’g nahimo nang krimen ang paggamit sa atong lumad nga pinulongan. Kinsa ba’y dili makahinumdom sa “badge” ug sa polisang “Speak English” sa eskuwelahan kaniadtong naa pa sila sa elementarya? Bisa’g lupig pa ang dalang liba-ong ug nagkayamukat na ang pagsturya ug Ininglis, hala sige lang gihapon, basta malikayan lang ang “badge” aron dili makabayad ug multa human sa klase. Bisa’g mag-sumbagay gawas sa classroom, Ininglis lang gihapon, bahala na bisa’g hasta ang subject ug verb magsumbagay usab tungod kay dili magkasinabot. “What did you said?” Ang uban, kada pulong nga Binisaya nga malitok multahan. Kung naa pa na nga kamanduan karon, tagpila kaha akong bayran nga multa pinaagi niining akong gisulat nga column? Akong banabana kapin sa libo. Naa gani ubang tunghaan, sama niadtong usa ka pribadong tunghaan sa Ilocos sa amihanang bahin sa nasud, nga gitaktak gyud ang ilang mga tinun-an tungod sa paggamit nila sa pinulongang Ilocano.
Ang uban, mag-Ininglis tungod kay mao man kini ang pinulongan sa mga hawod ug mga taas ang nakab-ot nga edukasyon niining atong katilingban. Sa ato pa, sosyal man gud ang Ininglis. Class ba. Basta maayo gani mag-Ininglis, matago gyud sa uban ang kamatuoran nga wala na gani sila’y kwartang ikapalit ug bugas. Ug uban sa paghigugma sa pinulongang Ininglis ang paghigugma sa mga butang nga langyaw kon imported, ug pag-itsapuwera sa mga butang nga lumad gyud nga atu-a. Mas mupili pa ta sa Fender nga gitara labaw sa mga gitarang hinimo sa Cebu. Mas mopili pa tang molantaw sa mga langyaw nga mga salida kaysa sa mga hinimo sa atong mga kaugalingong mga direktor. Matod pa sa kanta sa Missing Filemon, “Bahala na’g luod basta gikan sa Hollywood always makes you feel so good.” Nakalimtan na ba nato nga kita nahanas sa pinulongan ug nahigugma sa mga butang nga hinimo niadtong mga nag-ulipon kanato sa unang panahon?
Dili man sayop ang mahanas ug mahimong “updated” sa mga langyaw nga butang, basta duna ra gihapon ta’y panahon pagtagad ug paghigugma sa mga butang nga kaugalingong atoa. Nanghinaut lang ko nga kung di gyud nato mahimong higugmaon ang Binisaya sa adlawng tanan, bisan karong bulan lang sa Agosto, makakaplag ta’g panahon aron mapakita nato kung kinsa gyud ta isip mga lumulupyo dinhi sa Kabisay-an. Apan kung pagkahuman nimo’g basa niining artikulo, kataw-an ra gihapon nimo ang mga butang nga lumad nga Binisaya, ang Binisayang pinulongan, ug ang mga tawong tigbasa ug Binisayang pamantalaan, wala na ko’y mahimo ana. Imo na nang suliran kung hunahunaon sa uban nga wala ka’y timailhan isip usa ka Pilipino ug gitanggong nimo ang imong kaugalingon sa mga butang nga langyaw ug dili gyud alang kanimo. Sige lang, sosyal man gud.
